طبق آثار به دست رسيده از مورخان جهاني، يكي از نخستين هنر ها در ميان قبايل پراكنده انسان ها ابتدا رقص محلي تربت جام بافتن مي باشد و جالب است بدانيم كه آدمي پيش از ساخت خانه، به بافتن مشغول بوده است. بافت پارچه الياف ظريف تري را مي طلبد اما گليم بافي در تربت جام نياز به الياف زخيم تر و ملموس تر دارد.
در سال 1949 در كشور روسيه يك قالي به نام قالي پازيريك كه در حال انجماد بود ، كشف شد كه به 350 تا 500 سال پيش از ميلاد مسيح پيوند مي خورد.

بنابراين اين كشف نشان دهنده وجود قالي و گليم در تمدن باستاني حاكم در فلات ايران است.

گليم چيست؟

فرش دستبافي كه بافت ساده اي دارد و براي بافت آن نياز به پشم و پنبه و موي بز داريم.
گليم بافي ، صنعتي دستي است كه در ميان زنان عشاير و روستاي ايران زمين رواج دارد.
اين هنر در روستا هاي كلاته بزرگ و چشمه گل كه واقع در شهر تربت جام هستند نيز مورد توجه قرار گرفته است.
ابزار هاي مورد نياز براي گليم بافي عبارت اند از :

فوت استادي در گليم بافي تربت جام (دار)

دار به دو نوع افقي و عمودي تقسيم بندي مي شود.

دار افقي :

از اين نوع چهار چوب در ايلات بيشتر استفاده مي شده است. زنان ايل وقتي تصميم به بافت گليم دارند چهار گوشه اين چهار چوب را به زمين ميخ كوب مي كنند و به هنگام حركت ميخ كوب ها را از سطح زمين جدا مي كنند و آن را به جايي ديگر منتقل مي كنند.

فوت استادي در گليم بافي تربت جام (دار عمودي)

شكل ظاهري اين چهار چوب اكثرا به صورت مستطيل است. اين نوع دار عمود بر سطح زمين قرار مي گيرند و از 2 عدد چوب صاف و استوانه اي موازي با هم ((چوب صاف و استوانه اي قرار گرفته در بالا ، سردار نام دارد و چوب قرار گرفته در سمت پايين ، زير دار نام دارد)) و 2 چوب ديگر در طرفين كه راست رو ها نام دارد ايجاد شده است.
در اين نوع از دستگاه ها از گوه _ كجو (چوب كوجي) و هاف استفاده مي شود.

گوه :

قطعه چوب بريده شده اي كه ظاهري گونيا فرم دارد و كارش محكم كردن چله ها از طريق كوبيدن به شكاف هاي پايين موجود در راست رو ها است.
كجو (چوب كوجي) : اين چوب حالت استوانه اي دارد و از طرفين بر روي راست رو ها قرار مي گيرد تا نخ چله ها را نظم دهد و از كج بودن گليم جلوگيري به عمل آورد؛ نام ديگر اين چوب نيركي مي باشد.

فوت استادي در گليم بافي تربت جام (هاف)

چوب هاف استوانه اي و باريك تر از چوب كوجي مي باشد و بر بالاي اين چوب قرار مي گيرد. كار اين چوب زيرو رو كردن (پس و پيش كردن)چله ها در واقع پود دهي است.
"انواع دار شامل 4 نوع مي شود :

الف) دار ثابت :

اين دار يكي از ابتدايي ترين دار ها مي باشد و جايي براي حركت بافت ها در آن وجود ندارد بنابراين بافنده توسط نردبان هايي كه به طرفين دار متصل شده اند و به سمت بالا مي روند تغيير مكن مي دهد.

ب) دار تبريزي :

متداول ترين دار هاي عمودي ، دار تبريزي مي باشد و بافنده براي بافتن طرحش تغيير جا نمي دهد. اين نوع دار 2 چوب زير دار و سر دار دارد كه چوب سردار آن به كمك پيچ و مهره هايي قابل حركت است.
امروزه اين دار ها با پيچ و مهره و در حالت آهني ساخته مي شوند.
بايد بدانيم كه دار هاي كوچك را تمام فلزي مي سازند اما دار هاي بزرگ را به دليل مشكلات حمل و نقل و هم چنين كنترل ايست دار ، از چوب مي سازند.

ج) دار گردان :

در اين نوع دار ابتدا بايد نخ را ره سر دار و زير دار بپيچيم تا به هنگام شروع بافتن كم كم از سردار بافنده شود.
در اين نوع دار طرح بافته شده به علت پيچيدگي قابل رويت نمي باشد اما بعد از تمام شدن كار بافتن ، و هم چنين باز كردن بافته از دار ، طرح قابل ديدن مي شود.

د) دار فندك دار :

در اين نوع دار ، تار ها را روي استوانه اي چوبي يا فلزي كه در موازي با چوب سردار است و اصطلاحا به آن فندك گويند ، مي پيچانند تا فاصله چوب سردار و فندك به وسيله 2 عدد پيچ و مهره تنظيم شود.
اين نوع دار در نواحي غربي ايران (همدان و آذربايجان غربي ) بيشتر استفاده مي شود.

در شهرستان تربت جام بيشتر از دار هاي افقي جهت بافت گليم استفاده مي شود و نقوشي كه به دست زنان هنرمند اين شهرستان آفريده مي شود بيشتر شامل طرح هاي حيواني _ گياهي و هندسي است.
بايد بدانيم كه شرايط اقليمي مختلف در سراسر ايران (كوهستان ، دشت ، كوير) عاملي تاثير گذار بر روي خلق نقوش در هنر گليم بافي است.

نخ چله :

از پيله هايي كه ضخامت متفاوتي دارند تهيه مي شود اما در بعضي از مناطق روستايي از پشم براي نخ چله (تار) بهره مي گيرند.

پشم :

پشم مراحل مختلفي دارد مانند چيدن _ شستن _ ريسيدن و رنگريزي را سپري مي كند و در نهايت به عنوان خامه استفاده مي شود.

دفتين (كركيت _ دفه _ شانه ) :

ابزاري جهت كوبيدن رج هاي بافته شده.

فوت استادي در گليم بافي تربت جام كارد (قلاب) :

اين ابزار شامل دو بخش مي شود؛ بخش اول آن قلاب است كه براي گرفتن تار ها استفاده مي شود و بخش ديگر آن تيغه تيزي است كه با آن ريشه ها و پرز ها را برش مي زنند.
صنايع دستي آيينه اي تمام نما از فرهنگ و سنت يك جامعه مي باشد و با توجه به اين هنر مي توانيم اداب و رسوم اين جامعه را شناسايي كنيم.

صنايع دستي اين توانايي را در خود دارند كه فرصت هاي اقتصادي بسيار مناسبي را براي مردم يك جامعه پديد آوردند و ميتواند سوغات تربت جام باشد و فرهنگ تربت جام را به دنيا انتقال دهد.
مبادلات اين كالا ها باعث اشاعه ي فرهنگ و سنت در بين جوامع مي شود.
امروزه صنايع دستي به دليل صنعتي شدن جوامع _ ايجاد تغيير در سليقه ها و سبك هاي زندگي از لحاظ هنري و هويتي زير ذره بين قرار دارند. بنابراين يكي از وظيفه هاي مهم دولت و مسئولين حمايت از هنرمندان صنايع دستي در سر تا سر كشور ايران است و يكي از راهكار هاي موثر در مسير حمايت از هنرمندان صنايع دستي برپايي نمايشگاه هاي مختلف در سطح ملي و بين المللي است.

ما را دنبال كنيد